Czy dłużnika alimentacyjnego można zmusić do płacenia alimentów?
Uzyskanie wyroku sądowego bądź ugody zobowiązującej dłużnika do płacenia alimentów w satysfakcjonującej nas wysokości to dopiero połowa sukcesu. Nierzadko bowiem okazuje się, że dłużnik bądź nie posiada środków do zaspokojenia naszej należności bądź po prostu nie chce jej uiszczać lub robi to nieregularnie i w niepełnej wysokości.
Pojawia się wówczas pytanie jakie można podjąć kroki prawne, by wyegzekwować naszą należność.
Najczęściej stosowanym sposobem realizacji uprawnień wierzyciela jest wszczęcie egzekucji komorniczej. Obecnie wybór komornika sądowego należy do wierzyciela. Wierzyciel, dokonując wyboru komornika, składa wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji oświadczenie na piśmie, że korzysta z prawa wyboru komornika. Niezbędnym warunkiem wszczęcia takiej egzekucji jest przede wszystkim przedłożenie oryginału tytułu wykonawczego, czyli wyroku sądowego lub ugody sądowej, zaopatrzonej w tzw. klauzulę wykonalności.
W przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych, komornik obowiązany jest z urzędu przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz miejsca jego zamieszkania. Dochodzenie takie, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, powinno być przeprowadzone w odstępach nie dłuższych niż 6 miesięcy. Warto ponadto zwrócić uwagę, iż w przeciwieństwie do egzekucji innych wierzytelności, komornik nie może umorzyć egzekucji w przypadku jej bezskuteczności tzn. w sytuacji gdy stwierdzi, że aktualnie dłużnik nie posiada majątku, z którego można wyegzekwować należność. Ponadto uregulowanie przez dłużnika zaległości alimentacyjnej, a także powstałych w toku postępowania kosztów egzekucyjnych, nie powoduje umorzenia postępowania komorniczego. Takowe może nastąpić dopiero w sytuacji złożenia przez wierzyciela (a nie dłużnika) wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Nierzadko niestety okazuje się, że wszczęcie egzekucji komorniczej nie spowoduje wyegzekwowania naszej należności, gdyż dłużnik bądź nie posiada majątku bądź skutecznie go ukrywa.
W takiej sytuacji można skorzystać z instytucji przewidzianych w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Zgodnie z rozdziałem II w/w ustawy w sytuacji bezskuteczności egzekucji (tj. egzekucji komorniczej w wyniku której w ciągu ostatnich 2 miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych) osoba uprawniona może złożyć do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w którym mieszka, wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego. Wówczas organ ten zwraca się do analogicznego organu miejsca zamieszkania dłużnika o podjęcie wobec niego stosownych działań. Warunkiem wszczęcia takiego postępowania jest przedłożenie zaświadczenia sporządzonego przez komornika sądowego, prowadzącego z naszego wniosku egzekucję, w którym tenże wskaże informację o stanie egzekucji, przyczynie jej bezskuteczności oraz podejmowanych działaniach w celu wyegzekwowania alimentów. Ponadto komornik zobowiązany jest informować wskazane powyżej organy samorządu terytorialnego, na ich wniosek, o stanie egzekucji i przyczynie jej bezskuteczności, a także każdorazowo w przypadku zaistnienia okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia. Z kolei wskazane organy również są zobligowane do udzielania komornikowi sądowemu informacji istotnych dla skuteczności egzekucji, zaś w przypadku bezczynności lub opieszałości komornika informują o tym właściwy sąd. Po przeprowadzeniu tzw. wywiadu alimentacyjnego, organ w którym złożono wniosek, może podjąć stosowne kroki m.in. przekazać informację do biura informacji gospodarczej w przypadku powstania zaległości powyżej 6 mies., poinformować urząd pracy o konieczności aktywizacji zawodowej dłużnika lub zobowiązać dłużnika do zarejestrowania się we właściwym urzędzie pracy. W przypadku braku współpracy dłużnika, przejawiającej się w odmowie lub uniemożliwieniu przeprowadzenia wywiadu, odmowie zarejestrowania się w urzędzie pracy, odmowie bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji zatrudnienia, stażu czy udziału w szkoleniu itp. organ wszczyna postępowanie dotyczące uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Jeżeli wydana po przeprowadzeniu takiego postępowania decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna wówczas wójt, burmistrz lub prezydent miasta zamieszkania wierzyciela składa wniosek o ściganie dłużnika alimentacyjnego za przestępstwo określone w art. 209 kk oraz kieruje do starosty wniosek o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika.
Działania takie wprawdzie nie wpłyną bezpośrednio na uzyskanie świadczeń alimentacyjnych, ale niewątpliwie mogą zadziałać mobilizująco na dłużnika.
W sytuacji, gdy postawa dłużnika jedynie chwilowo ulegnie poprawie tj. dłużnik zacznie na bieżąco płacić co najmniej 50 % kwoty bieżąco ustalonych alimentów przez 6 miesięcy, a następnie ponownie zacznie uchylać się od zapłaty alimentów, wierzyciel może złożyć kolejny wniosek i organ przeprowadza opisane wyżej postępowanie.
Należy ponadto dodać, że organ do którego wierzyciel złoży wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego, może ponadto wytaczać na rzecz wierzyciela powództwa w sprawach o roszczenia alimentacyjne.
Zgodnie z przepisami ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, wierzyciel alimentacyjny może również ubiegać się o przyznanie świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Należy jednakże podkreślić, iż dotyczy to jedynie osób, gdzie dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza 725 zł (stan prawny na datę sporządzenia artykułu). Warto również wiedzieć, że świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego przysługują jedynie w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł. Przykładowo, gdy w wyroku sądowym ojciec trójki dzieci został zobowiązany do płacenia na najmłodsze dziecko alimentów w wysokości 400 zł, drugie dziecko- 500 zł, zaś najstarsze 600 zł, wówczas matka dzieci może uzyskać świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego w wysokości 400 zł dla najmłodszego dziecka i po 500 zł na każde z dwojga starszych dzieci. Przyznane świadczenia przysługują osobie uprawnionej do ukończenia 18 roku życia, a gdy się uczy w szkole- do ukończenia przez nią 25 roku życia (chyba że jest niepełnosprawna- wówczas świadczenie przysługuje bezterminowo), bądź do momentu zawarcia związku małżeńskiego, jeżeli nastąpi to przed osiągnięciem w/w wieku. Szczegółowe zasady i tryb przyznawania i wypłacania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego określa rozdział 4 ustawy z dnia 2 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Należy wreszcie wspomnieć, że w przypadku uchylania się przez dłużnika alimentacyjnego od uiszczania alimentów można zainicjować postępowanie karne w sprawie o przestępstwo z art. 209 kk. Na skutek nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 23.03.2017 r. o zmianie ustawy- Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, treść tego przepisu uległa istotnej zmianie. Od dnia wejścia w życie nowelizacji tj. 08.05.2017 r., w sytuacji gdy dłużnik uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wielkości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem lub innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych zaległości stanowi równowartość 3 świadczeń okresowych, grozi mu kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Oznacza to, że ustawodawca zrezygnował z konieczności wykazania „uporczywości” działania dłużnika, a ponadto w typie podstawowym przestępstwa (art. 209 § 1 kk) z konieczności wykazania, że jego postępowanie doprowadziło do narażenia na niebezpieczeństwo zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. W miejsce to wprowadzono „kryterium” zalegania ze świadczeniami alimentacyjnymi w wysokości stanowiącej równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych. W sytuacji zaś narażania osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 § 1a kk) dłużnik alimentacyjny może zostać ukarany karą nawet do 2 lat pozbawienia wolności. Nowelizacja, która weszła w życie w dniu 8.05.2017 r. wprowadziła ponadto nowe instytucje, które mogą zmusić dłużnika do niezwłocznego uregulowania zaległości alimentacyjnej już po przedstawieniu mu przez organ ścigania zarzutów. Zgodnie z art. 209 § 4 i 5 kk, sprawca chcąc uniknąć kary powinien w całości uregulować zaległe zobowiązanie alimentacyjne już w terminie 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. Oznacza to zatem, że dłużnik alimentacyjny będzie musiał jeszcze przed skierowaniem aktu oskarżenia do sądu uregulować w całości zaległość alimentacyjną. W przeciwnym wypadku musi liczyć się z możliwością skazania wyrokiem karnym i orzeczeniem kary nawet do 2 lat pozbawienia wolności.
Opisane wyżej rozwiązania wprawdzie nie dają gwarancji, że dłużnik alimentacyjny zacznie regularnie płacić na dziecko alimenty w pełnej wysokości, niemniej ich uciążliwość może go zmusić do podjęcia wysiłku sprostania obowiązkowi alimentacyjnemu. Dotyczy to w szczególności dłużników, którzy z racji prowadzonej działalności czy wykonywanego zawodu nie mogą sobie pozwolić na ryzyko związane z zastosowaniem w/w instrumentów prawa (np. zawodowi kierowcy, osoby prowadzące działalność związaną z częstym przemieszczaniem się bądź osoby, których zatrudnienie jest uzależnione od wykazania niekaralności). Osoby zaś, które nie mają żadnego źródła dochodu, będą zmuszone podjąć wysiłek uzyskania pracy, bądź podniesienia swoich kwalifikacji.
adw. Anna Orzeł-Rożkiewicz